(ΘΥΜΗΣΟΥ, ΣΚΕΨΟΥ, ΑΝΑΡΩΤΗΣΟΥ)

Η διαχείριση των αποβλήτων είναι ένα ζήτημα που απασχολεί ολοένα και περισσότερο την κοινωνία του νησιού μας. Η ανάγκη για ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων είναι πιο επιτακτική από ποτέ, καθώς οι ποσότητες αποβλήτων αυξάνονται συνεχώς. Το άρθρο αυτό αναλύει τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων, με έμφαση στην ανακύκλωση και την ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Το άρθρο επιμελήθηκαν από κοινού οι Βασίλης και Γιώργος Τσιλιόπουλος.

Εισαγωγή
Τις τελευταίες δεκαετίες, η συγκέντρωση του πληθυσμού σε μεγάλα αστικά κέντρα και η παράλληλη εκβιομηχάνιση, είχαν σαν συνέπεια την αύξηση των παραγόμενων απορριμμάτων και την ανάγκη οργάνωσης της διαδικασίας απόρριψής τους. ‘Eτσι σταδιακά άρχισαν με την παρέμβαση της πολιτείας να διατυπώνονται και να εφαρμόζονται κανόνες διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά τα απόβλητα της παραγωγικής διαδικασίας, επιδιώκεται όλο και περισσότερο η ανακύκλωσή τους.
Η παρέμβαση αυτή της πολιτείας ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ‘60. Κύριο γνώρισμα της περιόδου αυτής είναι η έλλειψη σαφούς επίδρασης της κρατικής και δημοτικής παρέμβασης στην υπάρχουσα κατάσταση της διαχείρισης των αποβλήτων, που θα οδηγούσε στον επανακαθορισμό τους σε μια προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 η κοινωνία άρχισε να ενδιαφέρεται σοβαρά και να παίρνει υπόψη της τα αποτελέσματα της παρέμβασής της στον τομέα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, προσπαθώντας να βελτιστοποιήσει τη δράση της. Βασική αιτία της αλλαγής αυτής είναι η αυξανόμενη ποσότητα των αποβλήτων. Η παραγωγή στερεών αποβλήτων (απορριμμάτων) αποτελεί στις σύγχρονες κοινωνίες ένα – σε μεγάλο βαθμό αναπόφευκτο – επακόλουθο της παραγωγικής διαδικασίας και της κατανάλωσης.
Ο όγκος των αποβλήτων που παράγεται συνεχώς αυξάνει λόγω της αύξησης του ρυθμού ανάπτυξης αλλά και της αλλαγής στα καταναλωτικά πρότυπα. Η συνολική ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων συνδέεται με τον πληθυσμό, τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και το μοντέλο ανάπτυξης ενός δήμου, σε συνδυασμό με τις παραγωγικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στη περιοχή. Η συσσώρευση στερεών αποβλήτων εντός ή εκτός των κάδων και η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους, δεν εγκυμονεί μόνο κινδύνους για τη δημόσια υγεία, αλλά υποβαθμίζει συστηματικά την ποιότητα ζωής των πολιτών και την αισθητική του αστικού περιβάλλοντος. Κάτω από τα παραπάνω δεδομένα, γίνεται ολοένα και πιο έντονη η απαίτηση των πολιτών για την ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων.
Οι πολίτες έχουν εκφράσει επανειλημμένα την ανησυχία τους για τα προβλήματα που εξακολουθεί να παρουσιάζει ο τομέας της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων και κυρίως της αποκομιδής. Η ανυπαρξία σχεδιασμού αλλά και τόλμης για την επίλυση του προβλήματος διαχείρισης των αστικών αποβλήτων (στερεών απορριμμάτων) με επιστημονική προσέγγιση και κατευθύνσεις, οδηγεί στην «ανακύκλωση» του προβλήματος ή στην καλύτερη των περιπτώσεων σε πρόσκαιρη αντιμετώπιση. Βέβαια, οι κατευθύνσεις θα πρέπει να ενσωματωθούν όχι μόνο σε επίπεδο σχεδιασμού, αλλά και σε επίπεδο εφαρμογής.

Πρώτες σκέψεις
Η μεθοδολογία που προτείνεται στο κείμενο που ακολουθεί, στοχεύει στην ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος της αποκομιδής – διαχείρισης αστικών αποβλήτων (στερεών απορριμμάτων). Για το λόγο αυτό προτείνονται δυο διακριτά έργα, ανεξάρτητα μεταξύ τους. Αποτύπωση και διάγνωση της υφιστάμενης κατάστασης, λήψη διορθωτικών μέτρων στο υφιστάμενο σύστημα αποκομιδής και διαχείρισης αποβλήτων ή νέο σχεδιασμό του συστήματος.
Στρατηγικός στόχος αποτελεί η ομαλή αποκομιδή των αποβλήτων, με επιμέρους στόχους την διασφάλιση της δημόσιας υγείας, της υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων, τη βελτίωση της εικόνας του αστικού περιβάλλοντος και τη βελτίωση αποδοτικότητας των πόρων.

Η πράξη που προτείνεται συγκροτείται από δυο (2) ανεξάρτητα υποέργα με επιμέρους ανά ενότητα ενέργειες.
Υποέργο 1: Καταγραφή και διερεύνηση της υφιστάμενης κατάστασης διαχείρισης αποκομιδής απορριμμάτων
Υποέργο 2: Μοντελοποίηση και κατάρτιση ευφυούς ΣΔΑ
Υποέργο 3: Σύνταξη επιχειρησιακού προγράμματος.

Ειδικότερα:
Υποέργο 1: Καταγραφή και διερεύνηση της υφιστάμενης κατάστασης διαχείρισης αποκομιδής απορριμμάτων
1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Καταγραφή και διερεύνηση υφιστάμενης κατάστασης λειτουργίας συστήματος αποκομιδής – διαχείρισης απορριμμάτων. Συλλογή όλων των απαραίτητων στοιχείων για την κατάρτιση γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών (GIS).
Πράξεις:

1. Καταγραφή ειδών απορριμμάτων, ποσότητες, χρόνοι εναπόθεσης απορριμμάτων στους κάδους, πληρότητα κάδων, χρονικός προγραμματισμός αποκομιδής, διάρκεια αποκομιδής ενός κάδου, κ.α.)
2. Καταγραφή και της υφιστάμενης ποιοτικής σύστασης των αποβλήτων εφόσον είναι εφικτό, άλλως θα γίνουν προσομοιώσεις με άλλες παρεμφερείς περιοχές.
3. Προσεγγιστική αποτύπωση σε χάρτη της θέσης των κάδων απορριμμάτων και υπολογισμός του αριθμού, του τύπου, της χωρητικότητας, καθώς και της ποιοτικής τους κατάστασης.
4. Καταγραφή των ημερήσιων διαδρομών: απορριμματοφόρων, μηχανικών σαρώθρων, φορτηγών συλλογής ογκωδών αποβλήτων, κλαδεμάτων, αδρανών.
5. Καταγραφή όλου του βασικού εξοπλισμού της Υπηρεσίας Καθαριότητας (πχ. απορριμματοφόρα, μηχανικά σάρωθρα, φορτηγά, JCB, υδροφόρες, πλυντήριο κάδων, κλπ.) καθώς επίσης και του σχετικού εξοπλισμού του αμαξοστασίου (αντλίες καυσίμων, εξοπλισμός συνεργείων, κλπ.). Η καταγραφή θα αφορά βασικά ποσότητες, ηλικία, δυναμικότητα, χωρητικότητα.
6. Αναλυτική περιγραφή του συστήματος οδοκαθαρισμού (μηχανικού, χειρωνακτικού) και του συστήματος συλλογής, μεταφοράς, μεταφόρτωσης. Εντοπισμός ευπαθών σημείων.
7. Συγκριτική αξιολόγηση των διαφόρων συστημάτων συλλογής, προσωρινής αποθήκευσης, μεταφοράς, μεταφόρτωσης και τελικής διάθεσης απορριμμάτων που σχηματικά περιλαμβάνει τα εξής: σύγκριση των μέσων προσωρινής αποθήκευσης (πχ. χάρτινες σακούλες έναντι των πλαστικών, μεταλλικοί κάδοι έναντι των πλαστικών), των απορριμματοφόρων οπίσθιας, πλαγίας και εμπρόσθιας φόρτωσης, των σταθμών μεταφόρτωσης μικρού, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους καθώς επίσης και των αντίστοιχων δεδομένων για τη διάθεση.
8. Συλλογή όλων των απαραίτητων στοιχείων για την κατάρτιση γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών (GIS).

Προβλήματα – Συμπεράσματα
2η ΕΝΟΤΗΤΑ: Διαχείριση Ανθρωπίνων Πόρων Καθαριότητας, Ανάλυση προϋπολογισμών, Διερεύνηση και αποτύπωση όλων των υποχρεώσεων του δήμου που προκύπτουν από την κοινοτική και εθνική νομοθεσία.

Πράξεις

1. Καταγραφή αριθμού, ηλικίας, ειδικότητας, σχέσης εργασίας (μόνιμοι, εποχιακοί) του προσωπικού της υπηρεσίας καθαριότητος, της δ/νσης, τμήματος, γραφείου που ανήκει βάσει του οργανογράμματος του δήμου και του εγκεκριμένου οργανισμού του.
2. Πραγματοποίηση ανώνυμων συνεντεύξεων με το προσωπικό της καθαριότητας για τον τρόπο λειτουργίας τους και τον εντοπισμό τυχόν παραπόνων, προβλημάτων. Έλεγχος του ωραρίου λειτουργίας, των αμοιβών, της κατάρτισης των εργαζομένων, καταγραφή τυχόν δυσλειτουργιών μεταξύ των διοικητικών υπηρεσιών του δήμου (τμήμα προμηθειών, οικονομικά, τεχνική υπηρεσία), του βαθμού τήρησης προληπτικής και προγραμματισμένης συντήρησης, της παλαιότητας του εξοπλισμού, κλπ..
3. Εξασφάλιση εργασιακής συναίνεσης και συμμετοχής των εργαζομένων στην πορεία του δήμου για αειφόρο ανάπτυξη και ποιότητα ζωής των πολιτών, καθορισμός κινήτρων.
4. Αναλυτική καταγραφή των προϋπολογισμών για εργασίες καθαριότητος και διαχείρισης στερεών αποβλήτων σε συνδυασμό με τα ύψη των ανταποδοτικών τελών της τελευταίας πενταετίας. Συγκεκριμένα, λήψη στοιχείων από το λογιστήριο ή την υπηρεσία καθαριότητος και διαχωρισμός των κονδυλίων που αφορούν εργασίες που δε σχετίζονται με τη ΔΣΑ όπως: πολιτιστικές
   εκδηλώσεις, συντήρηση δημοτικής οδοποιίας, μεταφορές και γενικά εργασίες ξένες προς τη ΔΣΑ.
5. Κατάρτιση προγράμματος επιμόρφωσης του προσωπικού υπό τη μορφή θεματικών ενοτήτων για τις διάφορες κατηγορίες προσωπικού.
6. Διερεύνηση και αποτύπωση όλων των υποχρεώσεων του δήμου που προκύπτουν από την κοινοτική και εθνική νομοθεσία όπως π.χ. θέματα αδειοδότησης για τη συλλογή των αστικών αποβλήτων, διαχείρισης των Βιοαποδομήσιμων αποβλήτων κ.α..
7. Προσδιορισμό της θέσης του δήμου αναφορικά με τη διαχείριση των ειδικών αποβλήτων (μπαταρίες, συσσωρευτές, αδρανή απόβλητα, απόβλητα από ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό, μεταχειρισμένα ελαστικά, συσκευασίες) που προκύπτουν από την εφαρμογή του νόμου και των αντιστοίχων Προεδρικών Διαταγμάτων περί εναλλακτικών συστημάτων διαχείρισης κλπ..
8. Αποτύπωση των υποχρεώσεων συμμετοχής του δήμου σε συλλογικά ή ατομικά ΣΔΑ και των δυνητικών συνεργασιών και της πολιτικής του.

Υποέργο 2: Μοντελοποίηση και κατάρτιση ευφυούς ΣΔΑ
1 η ΕΝΟΤΗΤΑ: Σύνταξη σχεδίου συστήματος αποκομιδής – διαχείρισης απορριμμάτων.
Πράξεις

1. Καταγραφή βέλτιστων πρακτικών από ευρωπαϊκή και διεθνή εμπειρία
2. Αναθεώρηση του υφιστάμενου κανονισμού καθαριότητος με τα νέα δεδομένα που προκύπτουν τόσο από την κοινοτική όσο και από την εθνική νομοθεσία ώστε να καταστεί λειτουργικός και να καλύπτει τις υποχρεώσεις των πολιτών και του δήμου.
3. Κατάρτιση πίνακα κριτηρίων χωροθέτησης των κάδων, που αποτελεί ίσως το πιο κρίσιμο σημείο τριβών πολιτών και Δήμου και καθορισμός της συμβολής της Δημοτικής Αστυνομίας στην εύρυθμη λειτουργία της καθαριότητος της πόλης, των δημοτικών ενοτήτων και τοπικών κοινοτήτων.
4. Καθορισμός, σε πρώτη φάση, ζωνών προτεραιότητας, σύνταξη τεχνικών προδιαγραφών καθαριότητος ανά ζώνη με στόχο την επίτευξη της επιθυμητής ποιότητας, χρόνου αποκατάστασης της καθαριότητος κλπ. και βαθμολόγηση των σχετικών παραμέτρων έτσι ώστε ανά πάσα στιγμή να μπορεί ο δήμος να αναφέρει ότι το σύνολο της έκτασής του, τμήμα αυτής ή ακόμη και κάποια μικρή οδός «είναι τόσο τοις εκατό καθαρή».
5. Ευέλικτο πρόγραμμα αποκομιδής απορριμμάτων. Το πρόγραμμα θα αναπροσαρμόζεται ανά εποχή και ανάλογα με το φόρτο επιβάρυνσης του συστήματος. Δεν μπορεί ένα πρόγραμμα αποκομιδής απορριμμάτων που εφαρμόζεται το χειμώνα σε ένα νησί με πληθυσμό μόνο τους μόνιμους κατοίκους να είναι το ίδιο και την χειμερινή (τουριστική) περίοδο, όπου παρουσιάζεται πληθυσμιακή αύξηση λόγω έλευσης των επισκεπτών.
6. Σύνταξη πίνακα δεικτών επίδοσης καθαριότητας, ο οποίος μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο στο πλαίσιο της μέτρησης της απόδοσης των υπηρεσιών του δήμου.
7. Καθορισμός χωρικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και οικονομικών δεικτών. Δείκτες χρήσιμοι για την μέτρηση της ευημερίας και ποιότητας ζωής των πολιτών και την χάραξη κοινωνικών πολιτικών και πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης.

Σύνταξη των κάτωθι οδηγών:

1. Πρότυπου οδηγού διαχείρισης κάδων, που θα περιέχει παραμέτρους που επηρεάζουν τη χωροθέτηση των κάδων, θέματα οργάνωσης της διαχείρισης τους, δημιουργίας μητρώου κάδων, κριτήρια χωροθέτησης τους, ζητήματα συμπεριφοράς των πολιτών σχετικά με τους κάδους, Ευρωπαϊκά Πρότυπα.
2. Πρότυπου οδηγού για οργάνωση εκστρατείας καθαριότητος από ανεξέλεγκτες απορρίψεις, που θα περιλαμβάνει μία κωδικοποίηση των ενεργειών στις οποίες πρέπει να προβεί ο δήμος για να υλοποιήσει «ημέρες καθαριότητος» με στόχο την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε συνδυασμό και με τις τουριστικές περιόδους.
3. Με δεδομένες και τις υποχρεώσεις της χώρας για μείωση των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων σε συνδυασμό με την καθαριότητα του δήμου, πρότυπου οδηγού για τη διαχείριση των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων που παράγονται από πιτσαρίες, φούρνους, σουβλατζίδικα, ταχείας εξυπηρέτησης εστιατόρια, supermarkets κλπ..
4. Πρότυπου οδηγού για μείωση του απορριπτόμενου χαρτιού από τα γραφεία τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα, ο οποίος θα συμπεριλαμβάνει και οδηγίες για μείωση του χαρτιού που παράγεται κατά τη χρήση φωτοτυπικών μηχανημάτων, τη διαδικασία αναγγελίας – κοινοποίησης εγγράφων, τη λειτουργία Η/Υ.
5. Πρότυπου πρακτικού οδηγού για την ασφάλεια των εργαζομένων στην υπηρεσία καθαριότητας, με στόχο τη μείωση των ατυχημάτων στον τομέα της καθαριότητας, κυρίως κατά τη συλλογή, μεταφορά και τελική διάθεση των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ, ο οποίος θα περιλαμβάνει οδηγίες που αναδεικνύονται μέσα από εμπειρίες τόσο στον ελληνικό όσο και στον Διεθνή χώρο.
6. Καταλόγων που θα περιλαμβάνουν:

• Την υφιστάμενη μέχρι σήμερα εθνική (Νόμοι, Π.Δ/τα, Αποφάσεις) και κοινοτική νομοθεσία (οδηγίες, αποφάσεις , κανονισμούς) που σχετίζεται με τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων.
• Την υφιστάμενη νομοθεσία που σχετίζεται με την καθαριότητα.
• Την υφιστάμενη νομοθεσία για την υγιεινή και ασφάλεια στην ΔΣΑ.
• Τα υφιστάμενα ευρωπαϊκά πρότυπα ΕΝ στη ΔΣΑ.

2η ΕΝΟΤΗΤΑ: Μελέτη και εφαρμογή συστήματος κοστολόγησης και τιμολόγησης στη βάση της αρχής «Ο καταναλώνων πληρώνει».
Σήμερα ο πολίτης δεν διαμαρτύρεται για τις πολιτικές. Διαμαρτύρεται για την εξίσωση των κατηγοριών καταναλωτών στη διαμόρφωση του κόστους, και στο γεγονός ό,τι πληρώνει ακριβά και δεν λαμβάνει τις ανάλογες υπηρεσίες γι΄αυτές που πληρώνει.
Κάτι ανάλογο εφαρμόζουν Δήμοι των Πολιτειών της Αμερικής στη διαμόρφωση των τελών αποχέτευσης. Τα τέλη αποχέτευσης διαμορφώνονται ή επιβαρύνονται, όπως το λάβει κανείς, ανάλογα με την έκταση κάλυψης του περιβάλλοντος χώρου με τσιμέντο, άσφαλτο ή άλλα αδρανή υλικά.

Υποέργο 3: Σύνταξη επιχειρησιακού προγράμματος
Σύνταξη επιχειρησιακού προγράμματος – σχεδίου δράσης που θα εξειδικεύει τις δράσεις σε χρονικό ορίζοντα 5ετίας. Το επιχειρησιακό πρόγραμμα θα περιλαμβάνει επιμέρους δράσεις όπως προμήθεια εξοπλισμού και κάδων, διερεύνηση των εναλλακτικών συστημάτων χρηματοδότησης – δανεισμού για την προμήθεια εξοπλισμού της υπηρεσίας καθαριότητος, κόστη, χρονικός προγραμματισμός και άλλα που ορίζει ένας πλήρες θεματικό business plan, με σκοπό τη σταδιακή και με σταθερό ρυθμό βελτίωση των συνθηκών καθαριότητας στον δήμο, ώστε να γίνει σε μία πενταετία «ένας από τους καθαρότερους δήμους της χώρας».

Σημείωση:
Οι περισσότερες από τις παραπάνω σκέψεις και προσεγγίσεις αφορούν και την διαχείριση των απορριμμάτων με ευφυείς κάδους, τα συστήματα που εφαρμόζουν ηλεκτρονικό κέντρο ελέγχου στόλου απορριμματοφόρων (fleet management) και συστήματος φωνητικής επικοινωνίας.

Με εκτίμηση,

Χρήστος Ρουμελιώτης, Υποψήφιος Περιφερειακός Σύμβουλος – ΙΟΝΙΟ ΔΥΝΑΤΑ! Κάθε νησί ψηλά.

Γράφουν οι:

Τσιλιόπουλος Γιώργος
Σύμβουλος Διοίκησης Τεχνολογίας και Καινοτομίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών
Τσιλιόπουλος Βασίλης
Σύμβουλος Ανάπτυξης, Επιχειρηματικότητας και Απασχόλησης